Home »

DAWRPUI VENG CHHUNGA THIL LO INṬAN DAN (1991)

27 June, 2022 0 comments

1. Tan In (Jail) : Kum 1894 khan, Silchar Police Battalion chu Aizawlah sawn chhoh a ni ta a. Capt. Loch-a, pa fel tak mai, Third Gurkha-a an hotu chu, Commandant atan dah a ni a. Hetih laia Bawrhsap, G.W. Davies-a nen chuan lungrual takin an thawk dun a, thil pawimawh tak tak bul an ṭan a ni. Capt. Loch-a hi pafing leh hawizau tak, Sap pachal a ni a. Amah hi a ni, Presbyterian Kohhran hnena Khawlchhutna tha tak mai petu kha. Hun rei tak chhung Synod Press hmingah pawh, "The Loch Printing Press," tih a nih thin kha kan hre awm e. Tichuan, 1894 khan Tan In hmasa ber chu an sa ta a ni. Tunah chuan chu Tan In chu sawn a lo ni ta a, Luangmual ram lamah dah a lo ni ta a ni. Tan In hmun hlui chu, tuna I.G. Prisons Office bul khawchhak lama awm hi a ni. Tan In din a lo nih chuan, a chhehvelah Vengtute chenna In a lo ding zel a, Dawrpui Veng chu a lo au leh ta sawt a ni.

Kum 1890 kum khan, J.Shakespeare-a, I.A., Bawrhsap a nih laiin, Tan In bulah hian Lâmsuaka leh Chala khai hlum an ni. Heng mite hian Râllêng thi zuar an suam a, mi pahnih an that a; chu vanga khai hlum chu an ni. A hnu lamah chuan Mizoramah khai hlum an awm ta lo niin kan hria.


2. Police Station : Tan In (Jail) a lo din takah chuan, a bulhnaiah Police awm ṭulna a lo awm ta a. Mi mante han khung lailawkna tur Lock-Up te a lo ṭul bawk a. Tichuan, 1895-ah khan Police Station hi an lo siam leh ta ni-a hriat a ni. Police Station hmasa ber niin, vawiin thleng hian hma a la sawn zel a. Tunah phei chuan, R.C.C. Building chhawng thar duhawm tak niin, changtlung takin a lo awm ta a ni.



3. Damdawi In : Kum 1910 khan, Major H.W.G. Cole-a, Bawrhsap a nih laiin, sawrkar Damdawi In hi sak a ni leh ta a. Damdawi In (Civil Hospital) bul tana thawktu Doctor hmasa ber chu Dr. P. Fraser-a a ni. Mi khawngaihna ngah tak a ni a, Mizote chuan, "Khawngaihnaa khat," an ti mai ṭhin a ni. Damdawi In leh a thawktute awmna turte sak peih a han nih chuan, Dawrpui chu a lo hulum leh ta sawt a, Centre pawimawh a lo ni chho ta zel a ni. Damdawi Inah chuan Compounder Zirnate hawn a ni a; tichuan, hun a lo kal zel a. Assam Typed Building-a hun eng emaw chen a lo din tawh hnuin, tunah chuan R.C.C. Building chhawng, ropui leh mawi tak a lo ni ta a ni.


4. Dawrpui (Bara Bazar) a lo ding : Aizawl Fort-ah sipai za tam tak an lo awm ta a. Bawrhsap puibawmtu, sawrkar hnathawk eng emaw zat an lo awm ta bawk a. Heng bakah hian Damdawi Ina hnathawktute, Jail hnathawkte, Tan In vengtu eng emaw zat an lo awm ta bawk a. Sakawrpu leh Hmunphiat eng emaw zat an awm bawk. Chungho mamawh leina tur dawr siam a lo ngai ta a. Hetih lai hian Mizote kan la fingvar vak lo va. Dawrkaina leh sumdawnna lam rilru pu phak an la awm loh avangin, Bawrhsap chuan Vai sumdawng pangate Aizawl Dawrpuia sumdawn phalna a pe ta a ni. Mizoramah hian hnam dang lo luh khap bur ni mah se, Vai sumdawng lak luh chu tihmakmawha ngaiin phalna a pe ta niin a lang. Heng hnuah hian, mi dangte pawhin remchang lain sumdawn an rawn ṭan ve bawk a, Dawrpui (Bara Bazar) hming lo putu lai ber, sumdawnna chu a lo inṭan ta a ni. Dawrpui pheiah hian dawrkai hmasa Vaite chu an intlar phei ta a ni. Kum 1910 khan, Vai Sumdawng Dawrkai 20 an awm hman tawh niin hriat a ni.

Upate sawi kan hriat dan chuan, tuna Pu Hrangchhuana Dawr hmunah hian Azim Khan (Suzala) dawr a awm a, Mosolman Biak In dawtah hian, hmar lamah Puanthui Khalifa (Mohia pa an tih bawk) dawr a awm a; hmar lam zawnga intlar pheiin, Main Uddin, Bhomraj Seth, Ramgoti Datta, Inder Singh, Jogesah, Ram Charan Dev, Chhotelal Seth leh Baje Ngova-te an ni. Tute tak hi nge Bawrhsapin phalna a pek hmasak pangate tih erawh chu hriat a harsa ta a ni.


Mizote pawh an lo harh chhuak ve ta zel a, sumdawn nachang an lo hre ve ta a. Dawrpui (Bara Bazar) hi a lo ding chho ta a, hma a lo sawn chho ta zel a ni. Dawr hmasa pangate chu sawrkar sak a ni a. Hun eng emawti hnuah mite'n an tlan (lei) a, mahni dawr angin an lo nei ta a ni. A tirah dawrkaite chu Vai vek ni mah se, Mizote chuan an lo chim ve ta zel a, an dawrte an leisak a, thenkhatte kal zel thei lovin an tawp bawk a, a tam zawk Mizo dawrkai an lo ni ta a ni.

Mizo dawrkai hmasate chu Pu Pachhunga leh Pu Khamliana (Lungleng lal)-te an ni. Vai dawrkai hmasa pangate dawr hmun rochung chhawng ta zeltute chu heng hi nia hriat an ni - 1. Pu Buangthanga & Bros., 2. Pu Lalrinliana & Sons, 3. Khawpuia & Bros., 4. Chhotelal Seth, 5. M.K. Guha leh 6. Pi Chhingpuii-te hi an ni.





5. Bazar (Market) a lo ding : Dawrpui Vengah mihring zawi zawia an lo pun chhoh mek laiin, mamawh a lo pung ve zel a. Hetih laia Mizote rilru-ah hian, sumdawn lam leh lei leh hralh lam reng reng hi a la lut lo a ni ang. Chutia khawpui ve lem leh, Kumpinu aiawh Bawrhsap thuthmun ni bawk, thlai hnephnawl, buhfai leh sa ilo lei tur pawh awm ta hauh lo mai chu Bawrhsapin tha a ti lo va. Mizote chu an thlai thar leh buhfai leh an ranvulhte pawisa-a chantir dan zirtir tulin a hre ta a. Thil zawrhna hmun awm mumal lo reng mai leh, lei duhte tan pawh lei tur awm lo reng mai chu Mizote thanmawhbawk pakhat niin a hre ta a. Bawrhsap H.W.G. Cole-a chuan, Thupek (Paruana) meuh siamin, Aizawl chhehvel khuate chu Dawrpuiah hian lo kal khawma; buhfai te, artui te, anhnah leh thlai an neih apiang te, artui leh sa an neih apiangte zuar tura phut an ni ta a ni.

Tichuan, 1910 January ni 9, inrinni, thlasik khawIvawh ni takin BAZAR HMASA BER chu an lo nei ta a ni. Chuta tang chuan, kar tin inrinni apiangin thlai leh thil dang zawrhna (Bazar) chu an lo nei ta zel a ni. Hun eng emawti hnuah chuan, Nilaini pawh Bazar ni atan hman a ni ve leh ta bawk a; tichuan, Bazar chu tih dan ngaiah an lo neih chho ta zel a ni.

Kum 1910, Bazar an neih tan hun lai hian, Zan thlasik khawthiang tak maiah chuan SIMEIKHU (Halley Comet) ropui tak a lo lang a, Van khing phel hawlh tlang ruakin, mi tinte hmuh theihin a awm a ni. Bazar an lo tan ta a, Vai dawrkai 20 lai an lo awm tawh bawk a, Mizo dawrkai an lo pung chho ve zel bawk a, Dawrpui chu duhzawng engkim hmuhtheihna hmun, Sumdawnna Hmunpui a lo ni chho ta a ni.


Bazar an neih tirh laia Upa titi hriat a chakawm hle mai. Maipawl pawl deuh leh pawl lo deuhte leh, Thakthing antam leh Chaltlang anṭamte pawh an inthleng nualin a rinawm e. Kum 1965 thleng khan Dawrpui pheiah hian chawhmeh zawrhna Bazar chu neih a ni thin a. Tuna New Market hmun hi 1st A.R. sakawr dahna hmun a ni ṭhin a; chu chu tlema chei thain, August ni 1, 1965 khan Bazar atan siam a ni ta a ni. New Market tia koh a ni ta a. Pu H.K. Bawihchhuaka, hetih laia Chief Executive Member, Mizo District Council chuan he Bazar hi a hawng a ni. New Market lai tak hi Sakawr In awmna thin a ni a, Foreign Lane hi Sakawrpu Lane a ni thin. Tunah chuan, R.C.C. Building chhawng thar tha tak. sak a lo ni ta.




6. Dawrpui Thlanmual :
Mihring awmnaah chuan Thlanmual a awm a \ul thin a. Dawrpui Venga
mihring an lo pun chhoh zel lai hian, Chhiatni (thih ni) te a lo awm lo thei lo va. Mitthi phumna tur hmun bik, thangthar thlenga pawimawh chho tur siam a lo \ul ta a. Tichuan, 1910 a\ang khan DAWRPUI THLANMUAL hi siam a lo ni ta a ni. Dawrpui thlanmual hi Dawrpui Veng bakah Chhinga Veng, Armed Veng, Saron Veng leh Tuithiang Vengte'n an hmang ve bawk a ni. Tun hma lam chuan, Thlanmual hi pass neih ngai lo khawpa serh leh zah a ni thin a; hun a lo inher zel hian thil a lo danglam Thlanmual humhalh nan leh sawrkar duh dan pawh a nih tak avangin, Pass No. DPL 62 of 1990Area 52.03 Bighas-a zauva fel taka Pass siam a lo ni ta a ni. ta a.

7. Fountain (Tuichikchhuak) : Dawrpui chanchina kan hmaih hauh loh tur pakhat chu, FOUNTAIN, tuichikchhuak kan tih mai ṭhin kha a ni. Ṭhangthar naupangte chuan chutiang a awm tih pawh kan hre 

tawh awm lo ve. Aizawl Dawrpui phei, Ramgoti Dawr hmar lam chiahah hian hmun awl zau deuh a awm thin a. Tuna Pu Hauva building leh Pu Lalhema-te inkar, Inder Singh-a dawr awmna zawn lai velah hian a ni. King Edward VII hriatrengna atan, lungrem kual mawi taka siam a ni a, chutah chuan Tuichikchhuak mawi tak siam a ni. Fountain ngulah chuan thira siam Varak pahnih lem a awm a; chumi chungah chuan naute pahnih lim, thira siam mawi tak a awm bawk. Mite'n hmuhnawm an ti a, mi kal velte'n an en huai huai ṭhin; a hmingthang hle a ni. Dawrpui phei cheimawina mai bakah, Bazar kalte'n tui an in atana buatsaih pawh ni nghalin a lang.
    He thil, mawi leh hlutawm tak mai hi, Pu Hauṭhuama, Aizawl District Bawrhsap nia Mizo retired hmasa ber hi Project Officer a la nih laiin, Bawrhsap Pu Ingtia a nih lai khan, Children Park-ah sawn phei a ni ta a ni. Kum 1958 vel a nih a rinawm.

8. Cinema Hall : Kum 1928 favang laiin, Silchar Vai pakhatin 1st Assam Rifles Quarter Guard chhak tlangah Cinema a rawn chhuah a, mite'n an hlut hle mai a; awm rei lovin a haw leh thuai a; Pu Suakkunga chuan a fate nen tih ve an tum ta a. An Cinema chhuah hmasak ber chu, 1930 February kar hmasa ber tawp lamah Kulikawn kawtzawlah an chhuah a. Kum 1933-ah, tuna Modern English School hmun hi Bawrhsapin a pe a, Cinema Hall an sa ta a ni. Pawisa a la van avangin Cinema chhuah chu a la hlawk vak lo va. 1936-ah chuan Cinema chhuah chu an tawpsan ta a. A khawl hmangin Dawrpui dawrkaite Electric eng pek a tum leh a; mahse, a hlawhtling ta lo a ni. Pu Suakkunga hi Mission Venga Kohhran Upa ni thin, inchei thiam tak a ni a, Mizo zinga thlalak lama eizawng hmasa ber nia hriat a ni.

1940 khan, Cinema Hall hmun chu Salvation Army Bazar Corps-te'n an leisak ta a ni. Hei hi Cinema Hall ding hmasa ber a ni awm e. Cinema Hall ti-a han sawi tak tak tlak chu a ni meuh lo. Cinema Hall hmasa ber dawttu chu Dawrpui Vengah hian a lo ding leh a; chu chu KRISHNA TALKIES a ni. Tuna Zodin Cinema Hall hmunah hian a ni. A neitu chu Pu Ganesh Das-a a ni a, Pu Ngurchhawna'n a leisak a; November ni 1, 1972 khan Pu Lalrinliana'n a leisak ve leh ta a ni. A hmingte sa danglamin, ZODIN CINEMA HALL tih a lo ni ta a, Building pawh tha zawkin an lo siam chho ta a ni.


9. Kangthelh Pawl (Fire Brigade) : Kangthelh Pawl hi, Sept. ni 1, 1973 khan Mizoram U.T. sawrkarin a din a ni. Dawrpui Vengah headquarters neiin, Tan In hlui bul, Salvation Biak In (R.M. Hall) kiangah, Assam typed Building-a Office neiin an awm. Kangmei chhuah nikhuatein an tangkai em em a, kangmei laka Aizawl khawpui venghimtu an ni. Kangthelh Motor-te pawh an nei tha ve tawh hle a, changtlun lam an pan zel a ni. Tunah chuan, hmun nghet tur, Jail hmun hlui bul, Dawrpui Presbyterian Kohhran Biak In chhak kawngpui chung chu sawrkarin a pe a. Building thar tha tak an nei thuai dawn nia hriat a ni.

Source : Dawrpui Veng Chanchin published by Dawrpui YMA 1991
Ziaktute - Pu Bualhranga & PC Lianhmingthanga

0 comments »

Leave your response!

Han sawi ve teh le.