Dawrpuia sumdawnna lam chanchin

1. Sumdawnna lamah an harh tan : Bawrhsapin Vai sumdawng a awmtir hma leh, January ni 9, 1910-a Bazar (Market) a tantir hma kha chuan, Mizote hi sumdawn lamah an la fingvar lo hle a. Chiseh lei bak chu, thingtlang lo neiha, hna thawh ngawr ngawr hi an phak tawk a ni mai ṭhin. 

Vaiho sumdawngte an han hmu a, an tih ve theih a ni tih an hria a, zawi zawiin sumdawn bul an lo ṭan ve ta a ni. An thil thar leh dehchhuah, pawisaa chantir dan te, pawisa peipun dan te an lo hre chho ve ṭan ta a, lei leh hralhah an lo piangthar ve ta a ni. 

Bawrhsapin Paruana meuh siama Bazar a han ṭantir aṭang khan, nasa taka hmasawnna a lo awm ta ani.

Aizawl Bazar bul ṭan ni aṭang khan, Dawrpui Veng chu Aizawla sumdawnna hmunpui ni turin zawi zawiin a lo ṭhang chho ta a. Thingtlang aṭangte pawhin buhfai leh thil dang an rawn zuar ta zela. Aizawl tlang chuan mi rilru a hip ta telh telh a, mite an lo pem lut tam ta zel a ni. Tichuan, Aizawl chu Mizoram khawpui mai ni lovin, sumdawnna hmunpui ber a lo ni ta a. Sumdawnna hmunpui ber leh a lo inṭanna chu DAWRPUI VENG hi a ni. Mizo dawrkai chhuanawm tak tak an lo ding chho ta a. Vai dawrkai tam berte chu hlawhchhamin an tawp hlawm a. Tunah phei chuan, Mizo sumdawng hlawhtling leh ngelnghet tak tak tam tak kan lo nei ta a ni.

2. Dawrpuia dawrkaite leh thil hmasa thenkhatte : Dawrpuia dawrkai lo awm hmasate indawt dan hriat chian a har tawh hle a, upate hriat dan thawh khawmin, hlawm li-ah han dah chhin dawn ila; hetiangin :

Hlawm Khatna : Pu Khamliana (Lungleng lal), Pu Pachhunga, Pu Taitea, Pu Khamliana (Pa tê zawk), Pu Thathrima, Pu Joseph Saikaia, Pu Kaphnuna, Thangvunga, Pu Sapphunga, Pu Laltûra, Pu Suakkunga leh Pu Samthova-te.

Hlawm Hnihna : Pu Hangpawla, Pu Hrangchhuma, Pu Nosanga, Pu Awihbeta (Pu V.L. Nghaka), Pu H. Khuma, Pu Ronghaka, Pu Haudala, Pu Lalhema, Pu Rokunga, Pu Kawlthangpuia, Pu Lala, Pu Chhunruma, Pu Tea leh Pu Vakia-te.

Hlawm Thumna : Pu Hmingliana, Pu Ropianga, Pu Laizawna, Pu Lianmunga, Pu Luaia, Pu Saikunga, Pu Nempauva, Pu Pasina, Pu Liana, Pu Thangruma Pu Thangneuva, Pu Laihnuna, Pu Israel Sangkhuma.

Hlawm Lina : Pu Lalâna, Pu Khawpuia, Pu Ngila, Pu Rangkunga, Pu Sangkunga, Pu V. Thanga, Pu Buangthanga, Pu C.L. Thianga, Dr. Thuama, Pu Ch. Aikima, Pu Hrangchhuana, Pu Hauva, Pu Thanzauva, Pu C. Thangkima, Pu Mana.

Pu Khamliana (Lungleng lal) leh Pu Pachhunga te hi a hmasa ber ni-a hriat an ni. Pu Mana (Mana & Sons) tih lohte hi chu, buai (1966) hma lama bulṭan hman vek an ni. Heng kan sawi takte hnuah pawh hian, dawrkai eng emaw zat an awm belh bawk.

Kum 1924-1928-a dawrkaite : Dawr lian leh dawr tê, an indawt dan leh chanchin chipchiar chu hriatfel a harsa ta a. Pu Lalhmuaka te, Pi Thangveli leh Pu Haudala-te sawi danin, 1924 a\anga 1928 thlenga Dawrpui pheia dawrkaite chu, Bungkawn. lam atangin heng mite hi an ni :

1) Pu Hrangchhuma (Pu Hauthuama pa), In khat luah dunin, a sirah Vai a awm a, chu chu tuna Pu Ch. Aikima dawr hi a ni. Amah hi Kohhran Committee a ni \hin.

2) Durga Prasad Vai dawrkai a ni. 

3) Pu Kawlthangpuia - Pu Lalthuama leh Pu Sangate hi a fate an ni.

4) Pu Hangpawla - An vanduai a, a fapate an dam rei lo va, tuna Pu Lianhmingthanga dawr hi a ni.

5) Ramguti Dutta & Inder Singh - Vai dawrkai an ni. 

6) Pu Lalhema - Indopui pakhatna zawh khan a dawr hi a sa. Sana a siam \hin; Zoramah a hmasa ber a ni awm e. Thlalak a bei bawk \hin.

7) Pu Sapphunga - Reng ram a,anga lo kal a ni. Kum 1926 khan Pu Saikaia'n Rs. 4000/-in a leisak ta a ni.

8) Pu Chalkhuma - Zirtirtu Lalsiama u a ni a, dawr neitu chu Pu Khamliana (Lungleng lal) a ni. Pu Chalkhuma hi a hlawhchham ta a, Dawr In hi PWD rate-in Bawrhsapin Pu Pachhunga a leitir ta, a man hi Rs. 2000/- a ni awm e.

9) Pu Zama - A dawr hi tunah chuan mi pahnihin an nei ta. Pu Zama hi Pu Pachhunga ai maha nei zawka an sawi /hin a ni. Kum 1924 khan a dawr hi a kang ral der a ni. A dawr hinun neitu pakhat chu Mana & Sons hi a ni .

10) Chhotelal Seth -  Vai dawrkai, Pu Thathrimate nena In khat luahho \hin an ni.

11) Pu Thathrima - Chhotelal Seth nen In khat \hen sawmin an luah dun a, Mission Veng Upa, Dawrpuia lo pem a ni. Pu Lalrinliana pa a ni. 

12) Pu Suakkunga A dawr hi Pastor Vanchhunga ta a ni. Pu Saikaia dawr Rs. 1800/-in a leisak a, a insawn ta a, Pu Vankhama te an lo lut ta a ni.

13) Pu Khamliana - A fate zinga lar ber chu Pu Pahlira a ni. An dawr chu tunah pahniha \hen a ni ta.

14) Pu Pachhunga -  Ani hi hausa bera ngaih a ni reng \hin. A fate chu Pu Lalhmingthanga leh Pu Liantluanga-te an ni.

15) Pu Dengkunga - Kolasib dawrkai a ni \hin a, Kohhran dawr a rawn luah a ni. 1926 khan Pu Ronghaka'n a rawn luah ta a ni.

16) Durtlang Kohhran Dawr - Pu Dengkunga luah loh lam (chanve) kha Durtlang Kohhran dawr a ni. Upa Thangvunga'n a nghak \hin, 1926-ah Pu Khuma'n a rawn luah ta.

17) Samthova - Bawrhsapin a khawngaih a, a dawr hmun hi a pek a ni an ti. Tunah chuan Pu Israel Sangkhuma dawr a ni ta.

18) Pu Thangruaia - C.I. pensioned a ni. A thih hnua Pu Chhuaha pek a ni. A hnuah a fapa Hrangdailova'n Pu Hauva hnenah a hralh a. Pu Hauva'n Ramguti Dutta dawr a lei khan Upa Rohmingthanga hnenah a hralh ta a ni. Pu Darchhinga luah hi, Pu Chhuaha fa dang Pu Lalzama chan a ni.

19) Pu Saikaia - Chhinga Vengah a awm \hin a, he hmun hi a hmuh a ni. Pu Sapphunga In a lei ta a, Pu Suakkunga'n a dawr chu a lei ve leh ta a ni.

20) Pu Kaphnuna - Pu Lalbuaia (Thakthing Bazar) pa a ni. 1926-ah Thakthing Bazar-a Vai dawr a lei a, a insawn phei ta a ni. 1930 vel khan a nau Pu Aivela hnen a\angin Pu Ropianga'n a lei ta a ni.

21) Pu Lalkunga - Pu Kaphnuna lehlam hi Pu Lalkunga'n a luah a. A In hi Pu Vanlalnghaka ta a ni, an rawn luah hian Chhinga Vengah a chhuk a; New Market chhak, tuna an awmnaah hian an lo chho leh ta a ni.

22) Pu Rokunga - Mi hratkhawkheng tak a ni a, Kohhran Zaipawla puipa tak a ni \hin. Hlimna avangin Khumtung lamah a pem ta nia sawi a ni.

23) Chhunruma - Zirtirtu a ni. Kohhran Committee a ni reng \hin. 1903 a\anga zirtirtu-a thawk \an a ni. Pi Lalengi, tuna Health Services Director pu a ni.

24) Pu Tea - A dawr hi 1925 khan Pu Chhuaha'n a luah \hin a, a hnuah In hnihah a \hen ta a. A thlang zawk chu Pu Vakia ta a ni a, a thih hnuah a nupui Pi Khuangi'n dawr chu a enkawl zui zel a. Pi Khuangi hi Pi Nguri nu a ni. A sir lehlam chu Pu Hrangchhuana'n a lei a, a hnuah Pu Dura'n a lei leh ta a ni.

25) Pu Laltûra - Ani hi heng hun lai chuan dawr thlangtâ ber a ni a, 1923-a awm a ni awm e. Kum 1926 khan a boral a, a dawr chhunzawm zeltu an awm ta lo va; Pu Thangruma'n a lei ta a, a hnuah Pu Suakkunga'n a lei leh ta a ni.

26) Pu Laihnuna -  Upa Mankunga pa a ni a; kum 1918 khan Kawlkulh a\angin a lo pem a ni. Biak In enkawltu a ni a, tuna an awmnaah hian an awm ta a ni.

27) Pu Taitea - Pu Liandawla pa a ni. Lushai Trading Company sira step kawng chho bul chiahah hian chhawng hnihin In an sa a, a chung chu chen nan an hmang nghal a ni. Amah hi Tual Upa, khualchhawntu-a an hman ber a ni \hin. 1926 khan a boral a, a fapa Pu Liandawla'n a chhunzawm ta zel a ni.

Dawrte lam : Kum 1924 - '28 hian Mizo Dâwrtê siam an awm nual a, a tam ber erawh chu Cachar Vai an ni thung. Mizo leh Vai zingah, Dâwrtê a\anga dingkhawchhuak chu Pu Haudala chauh hi a ni awm e. Bungkawn lam a/anga sawiin, Vai tel lovin hengte hi nia hriat an ni :

1) Pu Luaia, 2) Pu Zela, 3) Pu Lianmunga, 4) Upa B.S. Laizawna, 5) Pu Nempauva, 6) Pu Tanga, 7) Pu Saikunga, 8) Pu Chhunkhuma, 9) Pu Liana, 10) Pu Rêmrâwma, 11) Pu  Lalauva, 12) Pu Haudala, 13) Pu Thanga.

Kum 1928 hma lama Vai dawrkai zawng zawng zingah, Chhotelal Seth leh Bhomraj tih loh chu an tawp vek nia hriat a ni. Tin, 1921 hmaa sumdawng, tun thlenga la dingchhuakte hi, Kohhran mi leh Kohhran kutke an ni vek mai hi thil mak leh chhinchhiah tlak tak a ni. Hun a lo inher zel a, zawi zawiin dâwrkaite pawhin hma an lo sawn zela, tunlaia DAWRPUI VENG hi a lo thleng chho ta a ni. Mizorama hausa ber ber ni phak eng emaw zat, Dawrpui Vengah hian an awm a ni.

Thil hmasa \henkhat Dawrpuiah hian sawi tur kan nei. Pu Suakkunga hi Mizo zinga Cinema Hall nei hmasa ber a ni a, Dawrpuiah hian chu Cinema Hall chu siam a ni. 

Mizo zinga Motor nei hmasa ber leh Contractor hmasa ber chu Pu Pachhunga leh Pu Hminglianate an ni. Pu Pachhunga hi Mizo hausa hmasa ber leh dawr siam hmasa ber nia hriat a ni bawk, hun rei tak chhung Mizo hausa ber a ni. 

Mizoram leh Aizawl khawpuia RCC Building hmasa ber chu Pu Pachhunga In a ni. Tuna a fapa Pu Liantluanga awmna, Dawrpui pheia mi hi a ni. Kum 1963-a sak a ni. Heng hnuah hian Pu Lalhmingthanga In te, Pu Buangthanga In te, Pu Khawpuia & Bros. In te hi RCC Building ding leh hmasate an ni.

3. Mizoram Trading Company : Mizo-vin Company an siam hmasak ber leh awm chhun a ni awm e. Kum 1941 khan din a ni a. Zion Street chhak, Upper Bazar pan chhohna step bul hmar lam depa Building hi MIZO TRADING COMPANY BUILDING a ni. Hmanlai deuh chuan a bul mai hi chawhmeh zawrhna BAZAR a ni a. Mi an lunin an an tawt thei hle \hin, Company dawr velahte chuan mi an innek buai ve mam mam \hin a ni awm e. Pu Lian\huama Hlaah pawh: "Company sumtual a zim laiah, Tleitiri kan nek sawr pawr e," a lo ti a nih kha. 

Mizo Trading Company Managing Director hmasa ber chu Pu Thangthura a ni. Tunah hi chuan a hranpaa sumdawnna bei lovin, In luah man chu sum hnar ber a ni ta. 1991-a kaihruaitute chu hengte hi an ni :

Chairman : Pu Buangthanga

Secretary : Pu Lalnuntluanga

Treasurer : Pu Rohmingthanga

Heng bakah hian Board Member 11 an la awm bawk.

4. Dawrpui kan thu : Kum 1966 March ni 1 zan dar 11 a\ang chuan, MNF sipai (Volunteer)-te chuan Mizoram independence-tir tumin silai nen hma an la \an ta a. Aizawlah pawh Assam Rifles sipaite hneh turin an hual a. Inkahna nasa tak a thleng a ni. A tuk March ni 2 nilengin an inkap a. Assam Rifles-te an inpe duh si lo va, an inkap nasa tial tial a. Chawhnu lam a\ang chuan Jet Fighter pahnihin Aizawl a rawn bomb \an ta a ni.

Dawrpui, Aizawl khawpuia sumdawnna hmunpui ber mai chu dim lo baksakin Jet Fighter chuan a kap alh a, a bomb ta \het \het mai a. Mi tam takin Aizawl khawpui an chhuahsan a, hmun him zawngin ramngaw an pan a, thingtlang lamahte an tlan bawk.

March ni 2 zan hian kahalhnain Aizawl tlang chu an hal ta buan buan mai a. Zankhuain a kang a, a alh eng pup reng mai a ni.

Dawrpui Venga In leh dawr zawng zawng bungraw zawrh laite chu meivap a lo chang zo ta a ni. Mihring thi ruangte a lum zet zut mai bawk a. A rapthlak dan chu kan suangtuah thiam mai awm e.

Hemi avang hian dawrkai tam tak an ral hlen a, In leh dawr hmunte hralhin Aizawl an chhuahsan bawk. Dawrpui Veng dawrkaite pawh bawkte khawhin sumdawn bulte an tan \ha leh a. Tichuan, zawi zawiin In an lo sa thar zel a, tunlaia Dawrpui hi a lo ding chho leh ta a ni.

Source : Dawrpui Veng Chanchin published by Dawrpui YMA 1991
Ziaktute - Pu Bualhranga & PC Lianhmingthanga